Parroquia de Velle

Dentro dun mes o meu pai cumprirá 84 anos. Naceu no Campo de Quintela, en Velle, nunha casa que tiña "un corredor montado sobre colunas e tapado con táboas", que ata hai a penas quince anos ficaba como estaba daquela.
Lembraba, hai unha semana, como cando el era neno, antes da guerra, apareceran por Velle uns señores que falaban coa xente e escribían en libretas. Non lembra que tiraran fotos.
Teño diante de min o froito eximio xurdido das notas daquelas libretas, escritas por Florentino López Cuevillas, Vicente Fernández Hermida e Xoaquín Lorenzo Fernández Xocas: "Parroquia de Velle" que saíra do prelo en maio de 1936 mais os datos e fotografías que o ornan tiráranse varios anos antes, segundo os pes das fotos.
Estos azares marabillosos da vida, esta reedición desta alfaia perdida xusto agora, cando están vivos, fixo posible un pequeno e intenso intre de felicidade nos vellos da miña familia, o meu pai e a súa irmá maior e os seus irmáos algo máis novos, que a pesares de case non poder ler pola letra menuda, aínda poideron retrotraerse nas lembranzas ollando a súa casa, o campo onde xogaron, as toponimias da infancia, e case os cheiros dos chourizos ao afumarse, o recendo das cereixas cedas, o chamusco do porco matado.
Cecais eles mesmos aparecen nas borrosas fotos da festa da Santa Marta.
Pásmame a abraiante inxente obra de 330 páxinas de antropoloxía social feitas hai 70 anos, a minuciosidade do relato, o agarimo nas composicións, o respecto aos paisanos.
Atopo na páxina 178 os apelidos dos meus devanceiros e na páxina seguinte os nomes dos meus avós, rematando a páxina dicindo que a Bouzafría era a penúltima pousa dos itinerarios fúnebres segundo os regulamentos da Irmandade, da que meu pai aínda é socio a 1oo kilómetros afastado.
Leo versos recollidos daquela, páx 209, que a min me recitaban, tal e como fago eu agora cos meus. Pero decátome, escoitando a tía Manuela e ao meu pai, que cando eles falten iranse con eles non só a súa ciencia de labregos, senón un feixe - non pequeno - de verbas que ninguén voltará a dicir. E se o meu sangue entristécese anticipando os inevitables feitos biolóxicos ( pedantería absurda pola miña parte, que ninguén sabe a que idade ten que se despedir ), o meu espíritu galego láiase da desaparición do que fumos, do que aínda somos, e agora estase a perder.

Afeccións

Non vou ser eu quen critique as afeccións alleas, por moito que a min non me gusten. A fin de contas, qué lles pode importar aos demáis as miñas opinións; do mesmo xeito que a min non me importarían as críticas sobre se eu gosto do cine, teatro, xadrez, fútbol ou os balnearios do Mar Morto. Dito o cal, non deixa de admirarme as afeccións nada baratas que teñen os ricos, e para min a máis extravagante é a de botar tiros aos animais.
Temos eiquí a clasificación dos dez mellores trofeos de caza en España en diferentes animais. Qué ilustres apelidos conforman a táboa: qué toureiros, qué monarcas, qué Presidentes da Xunta de Galicia, qué vicepresidentes do Real Madrid, qué Dirección General de Medio Ambiente, qué Sociedades Anónimas, qué fillos de Presidentes do Goberno.
Ole, ole y ole.

Wright, Kieslowsky, Zinnemann

Nestes días de tantos cumpleanos ao meu redor, tamén son os dos cabodanos das tres persoas do título. Morreron hai un, dez e nove anos respectivamente, durante o seu correspondente mes de marzo.
Teresa Wright era unha actriz guapísima, ao meu gusto. Marabillosa sobriña de Joseph Cotten en "Shadow of a doubt", pero onde estaba totalmente namorable era na extraordinaria película "The best years of our lives", onde facía de filla de Fredric March e posterior moza de Dana Andrews. Esa é unha película preciosa, que podes ver moitas veces e nunca cansar. Alí descubrín que o músico compositor de "Georgia on my mind", Hoagy Carmichael, non era preto, senón fraco e branco.
A primeira vez que eu vin unha peli de Kristofsz Kieslowsky foi un sábado pola mañá na tele, posiblemente na Bola de Cristal. Tratábase de "Non amarás" e as imaxes foron tan subyugantes que me encadearon ao sofá durante o tempo da súa emisión. Despois volvín sentir idéntica fascinación vendo "A dobre vida de Verónica". E da triloxía das tres cores, gustoume moito Azul, regulín Branco, e Bermello é para min unha obra mestra absoluta. Como hai tantos gustos como persoas, afortunadamente, recoñezo que a miña admiración por esta última película ten connotacións exclusivamente persoais. Algunha das reaccións de Auguste identifícoas como propias, eu experimenteinas, aínda en contra da miña vontade. E a sensación de estar ante unha copia da propia alma, convertida en celuloide, ata os vínculos de xeito definitivo que un poida ter coa película.
Fred Zinnemann fixo moitas películas boas: "Só ante o perigo, High noon" ou a teatral e para min tamén excelente "A man for all seasons". Pero a que fica na miña memoria é "From here to eternity", cun atractivísimo Burt Lancaster, e os espléndidos Frank Sinatra e Montgomery Clift ( e que malo era Ernest Borgnine). Mais tamén desa película, ademáis do retozón na praia entre Lancster e Kerr, merece lembrarse a Donna Reed, a que fora guapa muller de James Stewart na película de Capra.
Desta película encántame a presentación dos personaxes nada máis principiar: dun xeito moi elegante e económico sabemos que o marido de Deborah Kerr é un fanático do boxeo, que Lancaster é un tipo noble, que Clift é un teimudo, que Kerr non é feliz.
A lenda fala que Mario Puzo basouse nas peripecias de Sinatra para acadar o papel de Maggio para artellar o personaxe de Johnny Fontane na súa novela "O padriño".

Cronoloxía radiofónica

Rematei o traballo en Tui pasadas as dúas da tarde. Aproveitando a proximidade co país veciño decido ir xantar a un vello sitio moi escondidinho, a ver se atopo ben o lugar, por se houbera necesidade de ir en poucos meses coa familia.
Despois dun par de voltas enfío o sitio, conducindo entre as cores celestes do ceo e o verde metálico dos eucaliptos. Hai media entrada de ocupación nos salóns da churrascaría, a metade son súbditos de Juan Carlos I. Pido "polvo asado á brasa", de sobremesa "leite-creme", e danme auga do tempo da Serra do Gerés. Coma sempre nese lugar, e na Portugal que eu coñezo, as racións son abundantísimas e o sabor moi bo.
Atopo unha curiosa semellanza entre o amable camareiro que me atende e os camareiros dos bares da Coruña que tiven a desgraza de padecer: Por moito que lles falo en galego contéstanme en castelán.
Cando volvo coller o coche acendo a radio. Alí, en Chamosinhos, escóitase perfectamente a suxerente voz de Eva Veiga na sintonía da Radio Galega. Góstame o que di, descoñecía a frase de Schrödinger - o do gato, supoño -, que di que a poesía é imprescindible para facer ciencia.
Subindo as costas de Mos mergúllome nunha mesta néboa. A rentes dos túneles da Madroa escomenza a falar Xosé Carlos Caneiro, comenta a demisión de Ánxeles Cuña Bóveda, e o que escoito de el esta vez - entrecortado polo meu paso baixo o formigón -, non me disgusta.
Pasando a ponte do Río Maior escoito un fragmento de Sari, lido polo seu autor: ten moi boa pinta. Vai desaparecendo a néboa. E por riba da ponte do Lérez aparece Xurxo Souto, como sempre de bo humor. Eu vivín dous anos con dúas rapazas estudiantes de filoloxía clásica. Nunha das noites de festa que comentei onte, apareceu polo piso Xurxo, líder xa daquela entre os seus compañeiros de carreira, sempre rindo e sempre dicindo cousas interesantes. Vai facer, canto?, dezaoito anos?. Juventud divino tesoro te vas para no volver.
E chegando a Compostela é a bonita voz de Uxía Senlle a que escoito.
Aparco no Campus, o ceo tamén é aquí azul. Hai parellas retozando sobre a herba. Partidos de tenis, baloncesto, futbito. Chegou a primavera.

Lembranzas do Primeiro Curso

Volvo ler novas acerca de Juan Casares, outrora presidente de "Nuevas Generaciones del PP". Eu coñezo a este Casares dende hai moitos anos, cando os dous - el é algo maior ca min -, coas nosas respectivas pandillas, iamos ás mozas pola zona do Areal. Eu baixaba no Dyane 6 do pai de Manolo ou na burra de Javi, como paquete. El aparecía moitas veces nun Porsche.
Notábase que Casares era de familia rica: non só polos coches, senón pola súa natural simpatía displicente coa plebe, ou porque con dezaoito anos levaba o cabelo engominado.
A min gostábanme de Casares dúas cousas: as súas amizades con xente que vivían como reis: os xogadores do Celta e os seus compinches: o agora concelleiro Figueroa, Alvelo, Maraver, Mercader, Arteaga, Maté...; e sobre todo, a súa capacidade para namorar unha preciosidade morena que adoitaba estar a carón del, tendo como tiña eu - e recoñezo que non trocou nada - un concepto de Casares non precisamente positivo.

Pasados un par de anos volvinmo atopar nos primeiros días da miña vida en Compostela. Era posiblemente o único engominado entre cincocentas persoas no primeiro dia de Universidade, na primeira hora: clase do cuñado de Fraga: Francisco Puy Muñoz, Dereito Natural.

Días despois foron as votacións para elixir delegado de clase, previa breve campaña electoral. Lembro a tres aspirantes: Unha rapaza que agora é xuíz sustituta, que instaba a que a clase tiñamos que ir "vestidos correctamente", o ínclito Juan Casares - non lembro nada interesante que dixera, mais si o rumor desaprobador que saía de nos, a chusma -, e un venezolano alto e loiro, que dixo que estaría disponible para todos nos a calquera hora: razón: a cafetería do lado, o SEU. Por suposto , o venezolano saliu escollido. Dubido que Casares sacara outro voto que o seu propio.

Aquel foi a última vez que eu vin a Casares na Facultade.

Naqueles anos que alí principiaron para min volvín corroborar algo que xa experimentara en COU: estudiantes excelentes axudando aos menos capacitados. Os tres mellores compañeiros meus daquela, os máis brilantes, resultaron ser marabillosas persoas. Curiosamente os tres, ao rematar a carreira ficaron vencellados á Universidade como profesores. Eu estudie o 90% das asignaturas cos apuntes fotocopiados de Ana Díaz Martínez, agora profesora de Dereito Civil na USC. Persoa estupenda. Un tipo magnífico é tamén Jaime Cabeza Pereiro, agora profesor de Dereito Laboral na Univ de Vigo. E un compañeiro excelente e sobranceira persoa tamén é Carlos Aymerich Cano, que supoño que terá suspendida as súas clases de Dereito Administrativo na Universidade da Coruña mentres teña responsabilidades na cousa pública.

Con Jaime descobrín despois amizades comúns en Vigo, no Instituto Femenino, en persoas que querían facer teatro. Os obxectivos lúdico festivos de Carlos e máis os meus ían dirixidos ao persoal do Instituto do Calvario. Foron tempos para nos luminosos, de iniciación ao mundo, noites enteiras charlando nos barracóns do Burgo das Nacións, de festas en pisos alugados... Asignaturas ridículas, profesores ridículos que obrigábannos a mercar libros ridículos.

Comparo a traxectoria do neno rico Juan Casares e a de Aymerich, poño por caso, e síntome orgulloso de ter escollido ben na vida aos amigos.

Intelixencia

Eu tiven un profesor de Dereito Romano que unha tarde dixo que a tendencia dos africanos "subsaharianos" - el dicía "negros", o cal é correcto porque é a característica física máis definitoria, se non fora polo seu ton displicente -, a rirse por todo era unha mostra máis da inferior evolución e intelixencia desas persoas.

Evidentemente iso era outra sandez das moitas que se escoitaban daquela nesas aulas. Eu polo contrario, penso que botar risadas é a mostra suprema de intelixencia, e o sentido do humor, mesmo nas piores circunstancias, revela as maiores virtudes do ser humano.


Para saber a verdade do que pasou agora hai dous anos eiquí está a resposta.

Nomes de Pezas. Definitivo, polo de agora.

GALEGO: Rei, Dama, Torre , Bispo, Cabalo, Peón,
ALEMÁN: König, Dame, Turm, Läufer, Springer, Bauer,
ÁRABE: Shah, Firzan, Rkhkh, Fil, Faras, Baidaq,
BÚLGARO: Tzar, Dama, Top, Ofizer, Con, Pionka,
CATALÁN: Rei , Dama, Torre, Alfil, Cavall, Peó,
CHECO: Král, Dáma, Vêz, Strelec, Jezdec, Pesec,
DANÉS: Konge, Dronning, Taarn, Lober, Springer, Bonde,
ESPAÑOL: Rey, Dama, Torre , Alfil, Caballo, Peón,
ESPERANTO: Regô, Damo, Turo, Kuriero, Cevalo, Soldato,
FRANCÉS: Roi, Dame, Tour, Fou, Cavalier, Pion,
HEBREO: Melekh, Shegel, Ruq, Fil, Farash, Gibbor,
HINDÚ: Shah , Wazir, Rukh, Fil, Asp, Piyada,
HÚNGARO: Király, Vezér, Bástya, Futár, Huszár, Gyalog,
INGLÉS: King, Queen, Rook, Bishop, Knight, Pawn,
ITALIANO: Re, Donna, Torre, Alfiere, Cavallo, Pedone,
IUGOSLAVO: Kralj, Dama, Top, Lovac, Skakac, Pjesak,
LATÍN: Rex, Regina, Turris, Episcopus, Equus, Pedes,
NORUEGO: Konge , Dronning, Taarn, Lober, Springer, Boude,
POLACO: Król, Hetman, Wieza, Goniek, Skoczek, Pionek,
PORTUGUÉS: Rei, Dama, Torre, Bispo, Cavalho, Peâo,
RUMANO: Rege, Damâ, Turn, Nebun, Cal, Pion,
RUSO: Korol, Ferz, Ladia, Slon, Konj, Pechka,
SUECO: Kung, Dam, Torn, Löpare, Springare, Bonde,
VASCO: Errege, Andrea, Torrea, Gudaria, Zaldea, Onezkoa,
XAPONÉS: Oh, Jo-oh, Kiosha, So-joh, Keima, Fu,

O caso catalán

Lendo o libro de Paul Preston "Las tres Españas del 36", Plaza y Janés, 1999, no capítulo adicado a un personaxe inclasificable como Millán Astray, atopo a certeza de que o que estamos agora a vivir - unha feroz campaña anticatalana por parte da dereita - non é cosa nova. Lamentablemente retrotráenos aos comezos da Guerra Civil.
Esa dereita indecente, que dun modo noxento tentou en Galiza apropiarse - medallas mediante - de Castelao, na Castela agora e contra toda razón vai na procura de Unamuno.
Paul Preston lembra o sucedido, páxinas 90 e seguintes :
"Pouco despois de empezar a se encargar de popularizar a imaxe de Franco, Millán participou nun incidente que, a ollos do mundo estranxeiro, caracterizaría o réxime de Franco. Tivo un encontronazo co rector da Universidade de Salamanca, o filósofo e novelista Miguel de Unamuno, de setenta e dous anos. O 12 de outubro de 1936 no paraninfo da Universidade celebrábase o Día da Raza, aniversario do "descubrimento" de América por Colón. Millán chegara escoltado polos seus lexionarios armados con metralletas, afectación que conservaría durante toda a guerra. Varios oradores soltaron os consabidos tópicos acerca da "Anti-España". Un indignado Unamuno, que estivera tomando apuntes sen intención de falar, púxose en pe e pronunciou un apaixonado discurso: "Falouse aquí de guerra internacional en defensa da civilización cristiana; fíxeno eu mesmo outras veces. Pero non, a nosa é só unha guerra incivil... Vencer non é convencer, e hai que convencer, sobre todo, e non pode convencer a xenreira que non deixa lugar á compaixón.. Falouse tamén de catalán e vascos, chamándoos anti-España, pois ben, coa mesma razón poden eles decir outro tanto. E aquí está o señor bispo, catalán, para ensinarvos a doctrina católica que non queredes coñecer, e eu que son vasco, levo toda a vida ensinándovos a lingua española, que non sabedes..."
Nese punto, Millán empezou a berrar: "Podo falar? Podo falar?" A súa escolta presentou armas e alguén do público berrou "Viva a morte", no que, segundo Ridruejo, foi un exhibicionismo friamente calculado. Millán falou: "Cataluña e o País Vasco, o País Vasco e Cataluña, son dous cancros no corpo da nación! O fascismo, remedio de España, vén a exterminalos, cortando na carne viva e san coma un frío bisturí." Excitouse de tal xeito ata tal punto que non poido seguir falando. Produciuse un silencio mortal e unhas olladas angustiosas volveron cara Unamuno. "Acabo de escoitar o grito necrófilo e insensato de Viva a morte. Isto sóname o mesmo que Morra a vida, e eu, que pasei toda a vida creando paradoxos, hei de decirvos, con autoridade na materia, que este ridículo paradoxo paréceme repelente. Posto que foi proclamado en homenaxe ao último orador, entendo que foi dirixido a el, se ben dunha forma excesiva e tortuosa, como testemuña de que el mesmo é un símbolo da morte. E outra cousa! O Xeral Milán Astray é un inválido. Non é preciso decilo en ton máis baixo. É un inválido de guerra. Tamén o foi Cervantes. Mais os extremos non sirven como norma. Desgraciadamente hai hoxe en día demasiados inválidos. E pronto haberá máis se Deus non nos axuda. Dóeme pensar que o Xeral Millán Astray poida dictar as normas de psicoloxía das masas. Un inválido que careza da grandeza espiritual de Cervantes, que era un home, non un superhome, viril e completo a pesares das súas mutilacións, un inválido como dixen, que careza desa superioridade de espíritu sentirase aliviado vendo como aumenta o número de mutilados arredor de el... O xeral Millán Astray quixera crear unha España nova, creación negativa sen dúbida, segundo a súa propia imaxe. E por iso desexaría unha España mutilada..."
Furioso, Millan berrou: "Morra a intelixencia" Nun intento de calmar os ánimos, o poeta José María Pemán exclamou: "Non! Viva a intelixencia! Morran os malos intelectuais! " Unamuno non se amilanou e concluiu: "Éste é o templo da intelixencia, e eu son o seu supremo sacerdote. Vos estades profanando o seu sagrado recinto. Eu sempre fun, diga o que diga o proverbio, un profeta no meu propio pais. Venceredes, pero non convenceredes. Venceredes porque tedes sobrada forza bruta; pero non convenceredes, porque convencer significa persuadir. E para persuador necesitades algo que non tedes: razón e dereito na loita. Paréceme inútil pedirvos que pensedes en España."
Millán Astray controlouse o suficiente como para, sinalando a esposa de Franco, ordenarlle: "Colla o brazo da señora!", cousa que fixo Unamuno, evitando así que o incidente acabara en traxedia.

Allegro ma non troppo

Título musical para un ensaio estimulante. Por fin, despois de moito agardar, conseguín ter entre as miñas mans este pequeno libro de Carlo M. Cipolla; Editorial Crítica, Biblioteca de Bolsillo nº.72.

O libro consta de dúas partes, a primeira evocoume reminiscencias dun libro da miña nenez "Como acabar de una vez por todas con la cultura" de Woody Allen; pero a segunda, a que eu estaba procurando, é unha obra mestra da lucidez: "As leis fundamentais da estupidez humana".

O seu contido é facilmente aplicable a vida cotiá, utilizable para o meu traballo, imprescindible para as relacións sociais.

Outro autor sobre o mesmo tema da estupidez, José Antonio Marina, nun recente libro, facía glosa deste que agora loubo, - e de decenas de outros -, achacándolle simpleza. Non, simplemente é pequeno, pero é perfecto.

Agradezo a B. G. B., que está tan acostumado no seu traballo a tratar con persoas descritas no ensaio, que me indicara a existencia desta marabilla.

Plantemos cara ás armas

O vindeiro xoves 9 de marzo ás 18:00 horas inaugurarase no Verbum de Vigo a exposición "Plantemos cara ás armas", organizada por Intermón Oxfam e a colaboración da Vicepresidencia da Xunta, Concellería de Cultura eo propio Verbum.
A presentación é aberta ao público e correrá a cargo de Cándido Pazó.
Esta exposición durará ata o 21 de marzo.
Estremece o subtítulo: "O comercio de armas está fora de control. Cada minuto, unha persoa morre por culpa dun disparo. É hora de actuar!"

Reloxios de xadrez para avogados.

Confésoo: son pecador, leo os libros de John Grisham. Pero nin sequera el podería matinar esta nova: Os avogados no pleito en USA contra a farmacéutica Merck polo seu medicamento Vioxx empregarán reloxios de xadrez para controlar o tempo das súas argumentacións: 40 horas para os avogados dos demandantes e 35 horas para os avogados de Merck.
Curiosa declaración dun dos avogados: " Os avogados somos coma o gas: enchemos calquer espazo que teñamos"

Antonio Gasset

Haberá case vinte anos coñecín as críticas de cine dun señor chamado Carlos Boyero. Escribía, en Diario 16, sobre unha película que a penas uns días antes eu vira nun cine da zona vella de Santiago. A película: September; dirixida por Woody Allen. Baixo o trasunto dunha terríbel historia agachada, que me lembraba o asasinato cometido por Lana Turner sobre o mafiosillo Stomponato, aparecía unha película de ficción chea de vida: secretos e mentiras, silencios e tensións.
As verbas de Boyero coincidían plenamente cos meu pensamentos e sentimentos que acordara en min esa película, e dende aquela sigo con devoción a ese crítico visceral, sinceiro e romántico.
O falecido Ángel Fernández Santos tamén me convocaba dende a súa escrita, pero máis dende a forma que no fondo, pois as súas opinións non sempre eran coincidentes coas miñas.
Tampouco adoito coincidir con Antonio Gasset, crítico de Televisión Española, mais admiro de el a súa locuacidade temeraria, a súa valentía; e sempre escoito con interese o que opina. Porén, onte decepcionoume: na edición de "El tranvía de Olga" escoitábao falar dos posibles próximos gañadores dos Óscar, cando recoñeceu o prexuízo que tivera antes de ollar "Brokeback Mountain", porque "soy un poco homóbofo".
Supoño, cecais, que home tan culto podería puntualizar as suas verbas e que a voráxine de Cronos foi o que impediu as súas explicacións. Mais, en todo caso, paréceme unha maiúscula sandez o que dixo. Sería explicable que alguén dixera: "soy un poco racista"? ou "soy un poco maltratador"?

Fresh

Sean Nelson e Samuel L Jackson nunha escea desta excelente película do ano 1994, dirixida por Boaz Yakin.